دمای میانگینِ سطحِ زمین از ۱۸۸۰ تاکنون نزدیک به یک درجه‌ی سانتی‌گراد افزایش یافته است، پدیده‌ای که به گرمایش جهانی[۱]global warming و به تعاقبِ آن تغییر اقلیم[۲]climate change شهرت دارد. شواهدِ زیادی وجود دارد که انتشارِ گازهای گلخانهای در اثر فعالیت‌های انسان را علتِ بروزِ گرمایش جهانی می‌داند. اما شکاکیون[۳]skeptics، ضمنِ رد یا کم اهمیت دانستنِ نقشِ انسان در این رابطه، عواملِ طبیعی را دلیلِ اصلی گرمایش جهانی می‌دانند. اما آیا این دلایل می‌توانند افزایش روزافزون دمای سطحی کره‌ی زمین را توضیح بدهند؟ در این نوشته با استفاده از آمار و ارقام و رسمِ چند نمودار ساده نقشِ فرایندهای صنعتی و طبیعی را در گرمایشِ جهانی بررسی می‌کنیم. داده‌های موردِ استفاده در این نمودارها بر اساس یافته‌های یکی از موسسه‌های زیرمجموعه‌ی ناسا[۴]NASA’s Goddard Institute for Space Studies گردآوری شده‌اند. نمودارها و توضیحاتِ مربوطه در این‌جا منتشر شده است.[۵]Roston, E., Migliozzi, B., 2015. What’s really warming the world? Bloomberg.
آیا گرمایشِ جهانی به خاطرِ نوسانات مدار حرکتِ زمین به دورِ خورشید است (تغییراتِ مدار)؟
زمین در محورِ خود نوساناتی دارد و زاویه‌ی انحراف (tilt) و مدارِ (orbit) آن طی هزاران سال تغییر می‌کند و باعث آغاز یا پایان عصر‌های یخ‌بندان (ice age) در زمین می‌شود. با این‌حال همان‌طور که در نمودارِ زیر می‌بینید، تأثیرِ این تغییرات بر دمایِ سطحی زمین در ۱۲۵ سالِ اخیر ناچیز بوده است.
آیا گرمایشِ جهانی به خاطرِ خورشید است؟
دمایِ خورشید طی دهه‌ها و سده‌های مختلف تغییر می‌کند. همان‌طور که در نمودارِ زیر مشاهده می‌کنید، این تغییرات تأثیرِ ناچیزی در اقلیمِ زمین داشته‌اند.
آیا گرمایشِ جهانی به خاطرِ فعالیت آتش‌فشان‌هاست؟
داده‌های موجود وجودِ چنین رابطه‌ای نشان نمی‌دهند. صنایعِ انسانی بیش از ۱۰۰ برابر فعالیت‌های آتش‌فشانی گاز دی‌اکسید کربن (CO2) در جو منتشر می‌کند. در ضمن انفجارهای آتش‌فشانی منجر به انتشار موادِ شیمیایی سولفاتی (sulfate) می‌شود که در کوتاه مدت (مثلاً یک یا دو سال) منجر به خنک شدن جو زمین می‌شوند.
اما اگر همه‌ی این سه عامل را با هم در نظر بگیریم چطور؟
حتی اگر همه‌ی سه عاملِ بالا را با هم در نظر بگیریم، باز هم جمعِ همه‌ی این سه عاملِ طبیعی نمی‌تواند افزایشِ دمای سطحِ زمین را توضیح دهد. (نمودارِ زیر)
پس اگر عواملِ طبیعی مقصر نیستند، آیا جنگل‌زدایی (deforestation) و تغییرات در کاربردِ زمین (land use change) موجبِ گرم شدنِ زمین شده است؟
انسان‌ها بیش از نیمی از سطحِ خشکی‌های زمین را بریده‌اند (cut)، شخم‌زده‌اند (plow) یا مسطح کرده‌اند (pave). جنگل‌های انبوه و تاریک جایِ خود را به مناطقی که پوششِ گیاهی سبک‌تری دارند می‌دهند. این مناطق نورِ بیشتری را منعکس می‌کنند و در نتیجه تأثیرِ خنک کننده‌ی اندکی بر جو می‌گذارد (و نه گرم کننده). (نمودارِ زیر)
آیا آلودگی جو در اثرِ انتشارِ گازِ اُزُن باعثِ گرم شدنِ زمین شده است؟
اُزُن طبیعی (natural ozone) موجود در ارتفاعات جوِ زمین مانع از رسیدنِ تابش‌های خطرناکِ خورشیدی به زمین می‌شود و تأثیرِ آن بر زمین تا حدی خنک‌کننده است. در ارتفاعات پایین‌تر و نزدیک‌تر به سطحِ زمین، اُزُن به خاطرِ آلودگیِ هوا تولید می‌شود و باعثِ نگهداشتِ گرما می‌شود که به نوبه‌ی خود اقلیم را کمی گرم‌تر می‌کند. اما، تأثیرِ کلی این فرایند بر گرمایشِ جهانیِ زمین چقدر بوده است؟ همان‌طور که در نمودار زیر می‌بینید این تأثیر ناچیز بوده است.
آیا آلودگی جو در اثرِ انتشارِ ذراتِ معلق در هوا یا به اصطلاح هواپخش (aerosol) باعثِ گرم شدنِ زمین شده است؟
بعضی از آلاینده‌ها تأثیرِ خنک‌کننده‌ای بر جوِ زمین می‌گذارند، مثلاً ذراتِ هواپخشِ سولفاتی (sulfate aerosol) که در اثرِ احتراقِ زغالِ‌سنگ تولید می‌شوند از این دست هستند. این آلاینده‌ها بخشی از فرایندِ گرمایشِ زمین را خنثی (offset) می‌کنند، اما تأثیراتِ نامطلوبِ دیگری نظیرِ باران‌های اسیدی (acid rain) دارند. به هر حال، همان‌طور که در نمودارِ زیر می‌بینید انتشار این ذرات عاملِ گرمایشِ زمین نیست.
خیر. عاملِ اصلی واقعاً انتشارِ گازهای گلخانهای (greenhouse gas) است
امروزه، میزانِ گازگربنیکِ موجود در جو بیش از ۴۰٪ بیشتر از میزانِ آن در سال ۱۷۵۰ است. خطِ سبز رنگ در نمودارِ زیر رابطه (و تأثیرِ) انتشارِ گازهای گلخانهای را بر گرمایشِ زمین نشان می‌دهد. این نکته این‌قدر واضح است که هیچ جای بحثی باقی نمی‌گذارد.
خودتان مشاهده کنید
گازهای گلخانهای جو را گرم می‌کنند. ذراتِ هواپخش آن‌را کمی خنک می‌کنند. اُزُن و تغییرات در کاربردِ زمین تأثیر مثبت و منفی اندکی دارند. اگر همه‌ی این عواملِ انسان‌ساز را با هم در نظر بگیریم، افزایشِ دمای مشاهده شده، به ویژه از ۱۹۵۰ تاکنون را به خوبی توضیح می‌دهند.
با هم مقایسه کنید
با کنارِ هم گذاشتنِ همه‌ی عواملِ طبیعی و انسانیِ احتمالی دخیل در پدیده‌ی تغییر اقلیم، نقشِ غالبِ گازهای گلخانهای از قبل هم روشن‌تر می‌شود. تنها سوالی که باقی می‌ماند این است که حالا با این پدیده چکار کنیم؟
توجه: همه‌ی نمودارهای بالا را می‌توانید با کیفیتِ بالاتر و با فرمتِ PDF یک‌جا دریافت کنید.
هدف ما در مجلهٔ یوتوپیا افزایش دانایی عمومی دربارهٔ مشکلات اجتماعی و زیست‌محیطی است. مطالب مجله با عشق انتخاب، ترجمه و منتشر می‌شوند. بهترین و تنها دلگرمی برای ما این است: مطالب ما را بخوانید، درباره‌شان فکر کنید، با ما حرف بزنید! توجه داشته باشید که انتشار مطالب در یوتوپیا به معنای تأییدِ بی‌قید و شرطِ محتوای آن‌ها و یا حمایت از سوابق اجتماعی-سیاسی-فکری به‌وجودآورندگان‌شان نیست.
برخی از ترجمه و ویرایش متن‌های منتشر شده در یوتوپیا توسط گروه ترجمه انجام می‌گیرد.
