حیات چیست؟

حیات^[۱]life‌ چیست؟ این سوال مهم را از «فریت‌یوف کاپرا» (Fritjof Capra) فیزیک‌دان و مؤلف کتاب «نگاه سیستمی به حیات» (The Systems View of Life) می‌پرسیم. او دامنهٔ سوال را به حوزهٔ علم محدود می‌کند به این معنا که سعی می‌کند از زاویهٔ دید علمی به این پرسش پاسخ دهد.

اول این‌که از نظرگاه زیست‌شناسیک^{[۲]biological}، خصوصیّت بارز حیات را نمی‌توان در هیچ‌کدام از قطعه‌های مجزای آن‌ یافت؛ بلکه حیات «یک الگوی معین یا یک سازمان»^{[۳]a certain pattern or organization} یا «یک شبکهٔ متشکل از رابطه‌هاست»^{[۴]a network of relationships}. هر کجا که ما با حیات رو به رو می‌شویم شبکه‌ می‌بینم. شبکه را هم می‌توانیم در موجودات تک‌سلولی ببینیم و هم در جانداران بزرگ‌تر. به عنوان مثال در رابطهٔ بین اجزاء یک سلول، یا رابطهٔ بین اعضای بدن انسان.

علاوه بر این، «خود-زایایی» یا «خود-ایجادی» (self-generation or autopoesis)، از مهم‌ترین خصوصیاتِ مشترک در همهٔ الگوهای حیاتی به شمار می‌رود. شبکهٔ سلولی‌ حاکم بر یک سلول منفرد، به صورت پیوسته مولکول‌های آن سلول، پروتئین‌ها، آنزیم‌ها، چربی‌ها^[۵]lipids، دی‌.ان.‌آ^[۶]DNA و غشای آن سلول^{[۷]cell membrane} را ایجاد و باز-ایجاد می‌کند. بنابراین، از نظرگاه زیست‌شناسیک می‌توان گفت که یک سیستم حیات‌مند یک شبکهٔ خود-زایا در درون مرزهای ساخت خود است^{[۸]a living system is a self-generating network within a boundary of it’s own making}.

اما جریان پیوستهٔ ماده و انرژی بین یک سیستم زنده و محیط پیرامون آن را می‌توان دومین خصوصیّت مهم سیستم‌های حیات‌مند دانست. به عنوان مثال انسان‌ها به تنفس، نوشیدن و خوردن احتیاج دارند. تلفیق این دو دیدگاه مهم زیست‌شناسیک یعنی «جنبهٔ شبکه‌ای»^{[۹]network-aspect} و «جنبهٔ جریانی»^{[۱۰]flow-aspect}‌ و مشاهدهٔ فرایندهای حیات‌مند از دریچهٔ تلفیقی این دو دیدگاه دغدغهٔ اصلی کاپرا در دو دههٔ اخیر بوده است.

نسخهٔ قابل چاپ