سالنامه‌ی یک شهرستان شنی

در نوشته شده در سال ۲۰۱۵ توسط

کتاب «سالنامه‌ی یک شهرستان شنی – و یادداشت‌هایی این‌جا و آن‌جا» (A Sand County Almanac: And Sketches Here and There) نوشته‌ی آلدو لئوپولد (Aldo Leopold) اکولوژیست، جنگل‌بان و فعال محیط زیست آمریکایی است که در سال ۱۹۴۹ منتشر شد. درباره‌ی اهمیت این‌کتاب و تاثیری که بر جریان تفکر زیست‌محیطی به ویژه در حوزه‌ی «اخلاق و زیست‌شناسی بقا» (conservation biology and ethics) در قرن بیستم گذاشته است نمی‌توان اغراق کرد. متاسفانه این کتاب مهم هنوز به زبان فارسی ترجمه نشده است.

در این کتاب نگاه شاعرانه و مملو از شور و احترام نویسنده نسبت به زمین و محیط طبیعی‌یی که در آن زندگی می‌کنیم با شفافیت و دقت یک دانشمند و در عین حال تمام‌نگری و قدرت انتزاع یک فیلسوف تلفیق شده است. لئوپولد یک قطعه‌ زمین کم حاصل و یک مزرعه‌ی قدیمی را به صورت دنیایی پر از راز و شگفتی می‌بیند. محور تفکر او بر اخلاق زمین (land ethics) استوار است که شاید بتوان درون‌مایه‌ی آن‌را در کلمه‌های زیر خلاصه کرد:

یک امر وقتی درست است که در راستای حفظ تمامیت، پایداری و زیبایی جامعه‌ی زیستی باشد. در غیر این صورت نادرست است.

او در یک مقاله‌ی مشهور که در سال ۱۹۴۴ نوشت مخاطبان را دعوت کرد که «مانند کوه فکر کنند» (thinking like a mountain). اما منظور او چه بود؟ کوه‌ها چطور فکر می‌کند؟ منظور او از کوه استعاره‌ای از صبر، نگرش بلند مدت و تفکر متصل است. نگرشی که از خُرد نگری (مثلا صلاح فرد در مقابل صلاح گونه یا جامعه‌ی زیستی) فاصله دارد و حکیمانه از محدودیت‌های ذاتی راه‌حل‌های کوتاه‌مدت آگاه است.

از نظر لئوپولد تفکر مدرن در ذات خود به یک تناقض عظیم دچار است و آن این تصور است که «رابطه‌ی انسان و زمین فقط از جنس اقتصاد است». در عوض او ما را به اتخاذ نگرشی جدید نسبت به زمین دعوت می‌کند: «فروتنی هوشمندانه نسبت به جایگاه انسان در طبیعت». او جسورانه پیشنهاد می‌کند که سرزمین‌های بکر وحشی و گونه‌های زیستی‌ای که در معرض انقراض هستند را به مثابه «اقلیت‌های سیاسی» در نظر بگیریم و قانون‌هایمان را به گونه‌ای تنظیم کنیم که به آن‌ها همان احترامی را بگذارند که انتظار داریم به اقلیت‌های انسانی بگذارند. او مفهوم «حق زیستی» (biotic right) را پیشنهاد می‌کند که بر اساس آن گونه‌های مختلف زیستی «صرف نظر از داشتن یا نداشتن منافع اقتصادی برای انسان» حق وجود داشتن دارند. به عبارت دیگر او با طرد تفکر «فایده-زیان» (cost-benefit) خواستار دور شدن از تفکرات سنتی و مذهبی‌ای است که بر اساس آن زمین و موجودات زنده وسیله‌هایی اقتصادی در خدمت انسان هستند.

هدف ما در مجلهٔ یوتوپیا افزایش دانایی عمومی دربارهٔ مشکلات اجتماعی و زیست‌محیطی است. مطالب مجله با عشق انتخاب، ترجمه و منتشر می‌شوند. بهترین و تنها دلگرمی برای ما این است: مطالب ما را بخوانید، درباره‌شان فکر کنید، با ما حرف بزنید! توجه داشته باشید که انتشار مطالب در یوتوپیا به معنای تأییدِ بی‌قید‌ و شرطِ محتوای آن‌ها و یا حمایت از سوابق اجتماعی-سیاسی-فکری به‌وجودآورندگان‌شان نیست.

برو بالا