چرا در آغوش کشیدنِ علم توسط پاپ مهم است؟

در تاریخِ ۱۸ ژوئن ۲۰۱۵ پاپ فرانسیس نامه‌ی تعالیمِ پاپ^{[۱]encyclical} خود به نامِ «درباره‌ی مراقبت از خانه‌ی مشترکمان»‌^{[۲]Laudato Si: On care for our common home} را منتشر کرد. این نامه به خاطر حمایت صریح‌اش از دانشِ تغییرِ اقلیم^{[۳]climate change} موردِ بزرگ‌داشتِ بسیاری قرار گرفته است. اما اهمیتِ آن به مراتب فراتر از تأییدِ شواهدِ علمی موجود درباره‌ی تغییرِ اقلیم است، چرا که در آن به تحولاتِ عظیمی که در اکوسیستمِ سیاره‌ی زمین در حالِ رخ دادن است نیز اشاره شده است. این نکته که پاپ توانسته است «مذهب» و «علم» را با هم تلفیق کند (همه می‌دانیم که رابطه‌ی این‌دو چندان راحت و صمیمی نبوده است)، نشان دهنده‌ی یک تغییرِ بنیادی در جهان‌بینی است.

از زمانِ آغاز به کار پاپ فرانسیس در بهار ۲۰۱۳، آکادمی علومِ واتیکان^{[۴]Pontifical Academy of Sciences} دانشمندانِ اقلیم‌شناس، اقتصاددانان و مؤلفانِ مختلف را گردِ هم آورده است. گفتگوی بین دانشمندانِ سیستمِ زمین و واتیکان در سطحی نوین و کاملاً بی‌سابقه‌ جریان یافته است. چند ماهِ پیش، من و همکارانم استادان پاول کروتسن^{[۵]Paul Crutzen}، ویراب‌هادران راماناتان^{[۶]Veerabhadran Ramanathan} و جان شِلن‌هوبر^{[۷]John Schellnhuber} در یک کارگاهِ علمی یک روزه درباره‌ی ابعادِ اخلاقیِ تغییرِ اقلیم^{[۸]moral dimensions of climate change} و انسانیتِ پایا^{[۹]sustainable humanity} شرکت کردیم. در این کارگاه که اقتصاددان‌هایی نظیرِ جفری سَکس^{[۱۰]Jeffrey Sachs} و سِر پَرتا دَسگوپتا^{[۱۱]Sir Partha Dasgupta} از دانشگاه کمبریج نیز حضور داشتند، کاردینال پیتر تورک‌سون^{[۱۲]Cardinal Peter Turkson} به ما یادآوری کرد که «ما در حالِ شکستنِ برخی از زیرساختی‌ترین مرزهای طبیعی هستیم».

واژه‌های موردِ استفاده‌ی تورک‌سوناز به تحقیقاتِ مربوط به مرزهای سیاره‌ای^{[۱۳]planetary boundaries} که زیرِ نظرِ گروهِ من در «مرکزِ‌ تاب‌آوری استکهلم»^{[۱۴]Stockholm Resilience Centre} و توسطِ دانشمندانی از سراسرِ جهان انجام می‌شود اشاره می‌کند. اولین نسخه‌ی این تحقیقات^{[۱۵]Rockström, J., Steffen, W., Noone, K., Persson, Å., Chapin III, F.S., Lambin, E., Lenton, T.M., Scheffer, M., Folke, C., Schellnhuber, H., 2009. Planetary boundaries: exploring the safe operating space for humanity. Ecology and society 14, 32.} در سال ۲۰۰۹ و به‌روزرسانی آن در سالِ ۲۰۱۵^{[۱۶]Steffen, W., Richardson, K., Rockström, J., Cornell, S.E., Fetzer, I., Bennett, E.M., Biggs, R., Carpenter, S.R., Vries, W. de, Wit, C.A. de, Folke, C., Gerten, D., Heinke, J., Mace, G.M., Persson, L.M., Ramanathan, V., Reyers, B., Sörlin, S., 2015. Planetary boundaries: Guiding human development on a changing planet. Science 347, 1259855. doi:10.1126/science.1259855} منتشر شد. انگیزه‌ی ما از انجامِ این تحقیق‌ها، شدت گرفتنِ هشدارهایی بود که درباره‌ی مقیاسِ تأثیر‌های انسان بر زمین می‌شنیدیم. در واقع، انسان‌ها، به ویژه در جوامعِ ثروتمند که بیش از همه مصرف می‌کنند، مهم‌ترین موتور محرکه‌ی ایجادِ این تغییرات در سیستمِ زمین هستند. ما چرخه‌های کربن، آب و نیتروژنِ زمین را تغییر می‌دهیم؛ و ترکیبِ شیمیایی آبِ اقیانوس‌ها را عوض می‌کنیم. هفته‌ی گذشته، محققان اعلام کردند که شواهدی یافته‌اند که ما در میانه‌ی ششمین انقراضِ بزرگ حیات در تاریخِ کره‌ی زمین^{[۱۷]sixth mass extinction of life on Earth} هستیم.

نامه‌ی تعالیمِ‌ پاپ که قاطعانه بر دستاوردهای علمی تکیه کرده است و با تحلیل‌های ما نیز هماهنگیِ کامل دارد چنین می‌گوید: «نیک‌داری سیاره‌ای» (planetary stewardship) باید به زیربنایِ ارزش‌ها، باورها و سیستم‌های اقتصادی ما تبدیل گردد.» این یک سندِ فوق‌العاده در بابِ ضرورتِ اخلاقیِ اقدامِ برای اقلیم (climate action) است که همه‌ی شهروندانِ جهان را به سفری از جنسِ امید و کِرامت فرا می‌خواند.

«نیک‌داری سیاره‌ای» باید به زیربنایِ ارزش‌ها، باورها و سیستم‌های اقتصادی ما تبدیل گردد. — نامه‌ی تعالیمِ‌ پاپ

یک‌بار دیگر، این بیاناتِ اخلاقی به شکلی خیره‌کننده هم‌راستا با شواهدِ علمی هستند. شواهدِ گسترده‌ای وجود دارد که به ما نشان می‌دهد بروزِ تحولاتِ عظیمِ در سیستمِ اقتصادی‌‌مان، ما را قادر خواهد ساخت که خیر و رفاهِ بیشتری برای همگان در آینده‌ای پایا به ارمغان بیاوریم. اگر به سراغِ ایجادِ تحولاتِ پایا^{[۱۸]sustainable transformation} در مدل‌های اقتصادیِ فعلی که اغلب «کسب و کارِ مرسوم» (business as usual) نامیده می‌شوند نرویم، مسیری پُرخطر^{[۱۹]high-risk path} را برای انسانیت انتخاب کرده‌ایم. کسب و کارِ مرسوم اقبالِ اندکی برای آوردنِ نیک‌بود^{[۲۰]wellbeing} به جهانی که شاید تا سالِ ۲۰۵۰ جمعیتی معادلِ ۹ میلیارد نفر داشته باشد دارد. تنها با متحول شدن به یک جهانِ پایاست که زمین این فرصت را خواهد یافت که توسعه‌‌های اجتماعی و اقتصادی موردِ نیاز ما را در امروز و آینده تأمین کند؛ به ویژه نیازهای روزافزون در حوزه‌ی سلامت و رفاه. یکی از کارهای ضروری، در نظر گرفتن هدفِ «انتشارِ صفر» (zero emission) و رهایی کامل از قیدِ سوخت‌های فسیلی تا میانه‌ی قرنِ جاری است. این کار شدنی است، فن‌آوری موردِ نیاز آماده است و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر نیز سرعت می‌گیرد.

دخالتِ پاپ فرانسیس، حساب شده و در لحظه‌ای بسیار حساس انجام شد. سالِ ۲۰۱۵ منحصر به فرد است. در ماهِ جولای، رهبران جهان با هم ملاقات خواهند کرد تا درباره‌ی چگونگی تأمینِ مالی برنامه‌های توسعه‌ی پایا گفتگو کنند. در ماهِ سپتامبر آن‌ها مجدداً ملاقات خواهند کرد تا درباره‌ی ۱۷ هدفِ مشترکِ جهانی برای توسعه به توافق برسند. در ماهِ دسامبر، آن‌ها مجدداً گردهم خواهند آمد تا توافق‌نامه‌ی اقلیمی را محکم‌تر کنند.

در ماهِ آوریل، لیگِ زمین^{[۲۱]the Earth League} که شاملِ گروهی از دانشمندانِ دغدغه‌مند^{[۲۲]concerned scientist} است گردِ هم آمدند و من این اقبالِ را داشتم که آن اجلاس را مدیریت کنم. آن‌ها «بیانیه‌ی زمین»^{[۲۳]the Earth Statement} را صادر کردند که مهم‌ترین بخش‌های ضروری برای توافق‌نامه‌ی اقلیم را بر می‌شمارد. این بیانیه موردِ تأییدِ دزموند توتو^{[۲۴]Desmond Tutu} عضوِ شورای کلیساها و مذاهب برای صلح^{[۲۵]World Council of Churches and Religions for Peace} واقع شده است. رهبرانِ مذهبی در حالِ بسیج‌شدن پیرامون چالش‌های جهانیِ زیست‌محیطی هستند.

این فرصتی است که شاید برایِ هر نسل یک‌بار رخ دهد؛ فرصتی برای غلبه بر اینرسی‌ مسیرِ فعلی و طرحِ مسیری پایا برای همگان. دخالتِ پاپ وزنی عظیم به این جنبش می‌دهد؛ که به لطفِ آن شاید بتوانیم به نتیجه‌ای مثبت‌تر (در مقایسه با شکست‌هایمان در مذاکرات سال‌های گذشته) برسیم. چرا که پنجره‌ی فرصت‌ها به سرعت در حال بسته شدن است.

نسخهٔ قابل چاپ